Η Ουτοπία του Τόμας Μουρ- Εύη Ρούτουλα

Η Ουτοπία του Τόμας Μουρ- Εύη Ρούτουλα

Ο Τόμας Μουρ ήταν Άγγλος φιλόσοφος, συγγραφέας, νομικός, ανώτατος κρατικός λειτουργός, έμπιστος φίλος του βασιλέα Ερρίκου του Ογδόου και του Εράσμου. Γεννήθηκε το 1478 και εκτελέστηκε το 1535 με διαταγή του Ερρίκου επειδή έμεινε πιστός στην καθολική πίστη και αρνήθηκε να αναγνωρίσει τον βασιλέα ως κεφαλή της νέας αγγλικανικής εκκλησίας. Ο Μουρ ήταν λάτρης της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και μεταφραστής λατινικών κειμένων. Ο ίδιος έγραψε πολλά έργα, ανάμεσά τους είναι η ιστορία του βασιλέα Ριχάρδου του Τρίτου- πάνω σε αυτό το έργο βάσισε ο Σαίξπηρ την τραγωδία του, η Απάντηση στον Λούθηρο, η Ικεσία των Ψυχών, η Πραγματεία του Πάθους και πολλά άλλα. Το 1935 ανακηρύχθηκε άγιος από τον Πάπα Πίο τον Ένατο.

Ο Τόμας Μουρ αδιαμφισβήτητα αποτελεί μια πολυσχιδή και ενδιαφέρουσα προσωπικότητα και ένας από τους λόγους που ενδιαφερόμαστε ακόμα για αυτόν, είναι το έργο που έγραψε το 1516, η λεγόμενη Ουτοπία του. Στην αγγλική γλώσσα, η λέξη Utopia προφέρεται με τον ίδιο τρόπο που προφέρεται η λέξη Eutopia. Και οι δύο λέξεις είναι πνευματικά παιδιά και δημιουργήματα του Τόμας Μουρ, τα αρχαία ελληνικά βοήθησαν τον Μουρ στην ανεύρεση και στο λογοπαίγνιο του τίτλου του σπουδαίου έργου του. Η Utopia προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη ου- τόπος, δηλαδή ανύπαρκτος τόπος. Η Eutopia προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη ευ- τόπος, δηλαδή καλός τόπος. Το μέρος που μας περιγράφει ο Μουρ στο βιβλίο του είναι ονειρικά πλασμένο, είναι σχεδόν τέλειο και φυσικά ανύπαρκτο.

Η πρώτη έκδοση του βιβλίου – μετά από την προτροπή του Εράσμου- έγινε το 1516 στην φλαμανδική πόλη Λέβεν. Ακολούθησαν εκδόσεις του βιβλίου στο Παρίσι, στην Βιέννη και στην Βασιλεία. Οι ουμανιστές της αναγέννησης υποδέχτηκαν το έργο με διθυράμβους, και την εικονογράφησή του ανέλαβε ο σπουδαίος Γερμανός ζωγράφος Χανς Χολμπέιν ο Νεώτερος.

Η Ουτοπία είναι ένα φιλοσοφικό έργο, βασισμένο σε μια απλή ιδέα, ενισχύοντας την άποψη ότι όλα τα απλά πράγματα είναι όμορφα. Ένας κοσμογυρισμένος ναυτικός επιστρέφει στην Ευρώπη και διηγείται στον Τόμας Μουρ και σε εμάς, τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής της Ουτοπίας, μιας άγνωστης χώρας που επισκέφτηκε. Η Ουτοπία- η ανύπαρκτη όμορφη χώρα- είναι ένας δημοκρατικός τόπος που τον διακρίνει η ισότητα, η κοινοκτημοσύνη, η αγάπη προς την μάθηση και όχι προς τον πλούτο. Η Ουτοπία είναι ένας τόπος που αποφεύγονται οι άδικοι και κυρίως οι επεκτατικοί πόλεμοι και όταν αυτοί γίνονται αναπόφευκτοι λόγω άλλων τρίτων δυνάμεων, διενεργούνται με μισθοφορικό στρατό. Στην Ουτοπία οι κάτοικοι δεν λατρεύουν τον χρυσό αλλά την γνώση, ο χρυσός είναι ένα αντικείμενο που λάμπει, κατάλληλο για παιχνίδι των αφελών και των ανηλίκων- κάτι σαν τις  χάντρες των ιθαγενών της Αμερικής. Στην Ουτοπία του Τόμας Μουρ δεν υπάρχουν δικηγόροι αφού όλοι οι κάτοικοι γνωρίζουν το δίκαιο και το σωστό και σε περίπτωση διαφωνίας μπορούν να το υπερσπιστούν μόνοι τους χωρίς τα δικηγορικά τερτίπια και τις πονηριές. Σε μια δίκαιη και όμορφη κοινωνία οι νόμοι δεν χρειάζεται να είναι περίπλοκοι για να μπερδεύουν τους πολίτες, οι νόμοι είναι απλοί και λίγοι, γιατί απλές και λίγες είναι και οι αξίες που προστατεύουν. Οι κάτοικοι της Ουτοπίας αναρωτιούνται πώς είναι δυνατόν να ερωτεύεται κανείς την λάμψη των πετραδιών όταν μπορεί να ερωτευτεί την λάμψη των αστεριών στον ουρανό.  

Ο Μουρ έχει επηρεαστεί από την Πολιτεία του Πλάτωνα,παρόλα αυτά κρατάει αποστάσεις από την ιδανική Ουτοπία – Ευτοπία του ναυτικού και στους διαλόγους μαζί του, αντιτάσσει επιχειρήματα του Αριστοτέλη. Γενικά ο Μουρ δεν είναι αισιόδοξος ότι το μοντέλο αυτό της κοινωνίας θα μπορέσει να επικρατήσει στην Ευρώπη. Και πώς να είναι άλλωστε; Μην ξεχνάμε ότι η Αγγλία εκείνης της εποχής μόλις που έβγαινε από τον Μεσαίωνα, χάρη στον ευφυέστατο Ερρίκο τον Όγδοο.

Ο Γερμανός φιλόσοφος Κλάους Καούτσκι αναφέρει ότι ο Τόμας Μουρ είναι ο πατέρας του Ουτοπικού Σοσιαλισμού. Ο Μουρ αναγνωρίζει την αδυναμία του να αντιταχθεί στους κανόνες της επεκτατικής πολιτικής και νοοτροπίας της Ευρώπης, παρατηρεί τους φτωχούς και τους κατατρεγμένους της χώρας του ανήμπορος να τους βοηθήσει πρακτικά. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να περιγράψει μια ιδανική κοινωνία, μια ουτοπία.

Η Ουτοπία του Τόμας Μουρ κυκλοφορεί στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Αργοναύτης Πολιτικά Κείμενα σε μετάφραση Μάρκου Βουτσίνου.